Thonė
se nė botė shtatėdhjetė pėr qind e njerėzve jetojnė keq, njėzet pėr
qind mirė dhe vetėm dhjetė pėr qind shumė mirė. Thonė se fajtorė pėr kėtė
nuk janė udhėheqėsit, por njerėzit e rėndomtė: disa punojnė, disa
grumbullojnė para dhe shumica dergjet nė varfėri. Nė Arizonė punėt qėndrojnė
mė ndryshe. Hajrullah Hajra, me preajrdhje nga Ferizaji,
ėshtė njėri nga shumė shqiptarėt e kėsaj zone tė nxehtė amerikane.
Se sa ėshtė e nxehtė kjo zonė, e dinė vetėm ata qė jetojnė atje. Nuk
fitohet buka aq lehtė nė Amerikė, na shkruan njė dashamir nga atdheu i
dytė i Nolit tė pavdekshėm. Sintagma e pėrvėlimit ndėrlidhet jo vetėm
me xhepin, por edhe me faktin se shqiptari ngado qė shkon, vendin e vet nuk e
harron. Vetėm haramxhinjtė e harrojnė dhe e injorojnė vendin ku kanė lerė
ose prindėrit qė i kanė rritur.
Ja
ēmendim ka pėr kėtė bashkatdhetar dhe pėr shqipėrimin e emrit tė tij
njė veprimtar i zellshėm i Shoqatės sė Miqėsisė Gjermano-Shqiptare, dr.
Xhevat Ukshini: Zoti Hajra ėshtė njohės i pėrsosur i gjuhės shqipe. Ka
qenė profesor i gjuhės shqipe nė tė njėjtėn shkollė ku kam mėsuar unė. Shokėt e mi qė e kanė pasur
profesor, kanė konsiderata tė larta pėr tė. Ėshtė njė tip serioz. Mund tė
jetė prekur pse i keni thėnė se mė bukur tingėllon shqip Emri sesa Emurllah,
Abdyl sesa Abdullah, apo Hajro sesa Hajrullah. Shumė shqiptarėve nuk u pėlqen
emri me konotacione tė huaja, por ja qė ai nuk ndėrrohet ashtu lehtė,
siodomos nė njė ambient tė prapambetur, siē ėshtė yni. Zoti Hajro ėshtė
i martuar me njė ferizajase, e cila ėshtė shquar pėr dashuri ndaj gjuhės
dhe popullit tė saj. Fėmijėve tė tyre nuk u kanė vėnė emra tė atillė me
tė cilėt na pagėzonin prindėrit tanė, duke u bazuar nė emrat e atyre qė
na i pushtuan trojet pesėqind vjet me radhė.
Ku
i ka hije ėndėrrimtarit tė merret me politikė ose me fe?
Ku i ka hije ėndėrrimtarit tė merret me politikė, me emra ose me fe? Kjo ėshtė
punė linguistėsh, filozofėsh dhe historianėsh. Si e konsideron shqiptari i
Arizonės kėtė kompleks ballkanik? Pėr ndėrrimin e emrit nuk
pajtohem aspak. Jo se mė pėlqen emri im (kurrė nuk mė ka pėlqyer), por dua
tė jem ky qė jam, nuk dua tė ndėrroj identitet. Edhe ti kot e ke. Tė gjithė
tė njohin me emrin qė ke. Fundja, njeriu e bėn emrin dhe jo emri njeriun. As
kėtu, nė Amerikė, nuk ēan kokėn kush se ē'emėr ke. Ēėshtja e emrit ėshtė
diē formale.... Po, kėshtu thonė edhe Idrizi nė Zvicėr e Mavruzi nė
Suedi, do bisnesmenė tė thjeshtė. Mos i nagtėrro punėt me fetė, ngase
secili ka tė drejtė ta pėrqafojė atė fe qė ia do shpirti!, na thotė njėri
prej tyre. Jo pėr kisha ose xhami kanė nevojė shqiptarėt, por pėr shtėpi
kulture, pėr diskoteka e pėr biblioteka, - ia pret tjetri. Ku mund tė
gjesh shqiptar mė tė mirė se Dulla nė Shipkovicė, edhe pse shkon nė xhami,
- thekson kryetari i komunės (Zulqufli Ajvazi).
Po
kėtė e thotė edhe Islami nė Bukuresht ose e mbesa e Konstantin
Kristoforidhit nė Trieste (Vitore Stefa Leka), duke e kujtuar Vaso Pashėn:
Mos shikjoni kisha e xhamia, feja e Shqyptarit asht Shqyptaria. A nuk tė
kujtohet fakti se mė shumė tė kanė pėrkrahur ata qė mbajnė emra tė huaj,
sesa ēifti i atyre qė e konsiderojnė veten tė pabesė?, - na thotė pėrmes
linjės telefonike, shqiptari i Fushės sė grave (Havziu nga Frauenfeldi). Ka
diē qė tė shtyn tė mendosh pėr konstatime tė kėtilla tė pamatura. Pse?
Ngase, po qe se i analizon fjalėt e Kopi Kyēykut: Mos u bazo nė fjalėt e
mia e tė Xhamos, ngase ne kaurėt nuk kemi besė!, tė shtyn tė krijosh pėrshtypjen
se paska edhe kokėkrisur tė tjerė nė kėtė botė, shqiptarė tė
dyshimtė qė i pėrēajnė shqiptarėt, duke i ndarė nė myslimanė dhe tė
krishterė.
Janė
apo sjanė tė pabesė, njėra ose tjetra palė, kėtė e dinė mė mirė
Todor Prifti nė Tetovė dhe Hafėz Zendeli nė Shipkovicė, dy shqiptarė pėrkatėsish
tė ndryshme konfesionale, qė e kanė mė tė zhvilluar ndjenjėn shqiptare tė
bashkimit kombėtar, sesa ngatėrrestarėt e Bukureshtit. Nuk kalojnė shumė
muaj dhe zoti Hajro e parapėlqen emrin e tij tė shkurtuar. Pse? Ngase Zotit i
thonė shqip Zot, e jo Allah. Mė bukur e mė shqip tingėllon Hajro, se sa
Hajrullah. Shqiptarėt me Skėnderbeun, e morėn Krujėn nė emėr tė Zotit dhe
jo nė emėr tė sulltanit. Pjesa dėrrmuese e atyre qė i pėrqafuan emrat e
huaj, ende janė duke i mbajtur gratė e mbyllura mes mureve tė avllisė, disa
madje duke i dėrrmuar nė dajak nė emėr tė Allahut, edhe pse Zoti nuk lejon
tė ngresh dorė kundėr do qenieve tė frikėsuara, nė njėrėn anė si pasojė
e grushtit, ndėrsa nė anėn tjetėr si pasojė e mbylljes.
Aliu,
ērobėrimi i republikės, Todori dhe krishterimi shqiptar
Edhe
pse lindja nė krahasim me perėndimin e ka njė botė tė hatashme shpirtėrore,
madje pse jo, edhe do vlera tė larta kulturore, perėndimi nė krahasim me
lindjen, nuk e ka dėmtuar tabanin kombėtar tė kombit shqiptar, sa e ka dėmtuar
kėtė taban tė shenjtė sundimi osman dhe kolonializmi serb. E vetmja fe qė
nuk e ka cenuar ekzistencėn bilogjike dhe shpirtėrore tė kombit shqiptar ka
qenė dhe ka mbetur feja e Gjergj Kastriotit, e pranishme deri dje, edhe nė
Shipkovicė, atje ku pėrveē toponimeve Ara e Ukės, Marko Livadhet,
Rasa e Markut, Kisha etj., edhe sot e kėsaj dite, shqiptarėt parapėlqejnė
qė Ramadanit ti thonė Dana, Bajramit - Bama, Fahredinit - Dina, Abdullahut
- Dulla, Durakut - Daka, Qetabijes - Bike, Hasanit - Cani, Faikut - Fika,
Sadikut - Dika, Qemalit - Mala, Abdylit - Dila, Zendelit - Nela, Hisnijes -
Nike, emra qė ndėrlidhen me emrat e tė parėve tanė: Nika, Kola, Mala, Marku,
Dika, Daka, Pashku, etj. Duke bėrė shaka, njėri nga banorėt e kėtij katundi
thotė: Kur e pėrqafoi islamizmin Ramadani, emri i tij hyri nė konflikt me
mbiemrin, kėshtu qė, Rama i ra Danit, dhe Dani Ramės, te Pėrroi i Camės.
Krahas kishave katolike dhe kullave mesjetare, edhe emrat e toponimet janė
vlera tė shenjta qė tė ndėrlidhin me perėndimin, pa krijuar kurrfarė
alergjie ndaj islamizmit, ortodoksisė ose komunizmit, si fe ekspansioniste.
Me tė pushtuar
Shkupin, Fuqitė e Mėdha pėrdorėn gjithfarė makinacionesh pėr tė mos
lejuar ngritjen e flamurit shqiptar nė Shkup, kryeqendra e dikurshme e
Vilajetit tė Kosovės. Haki Voka, njė kushėri i Rexhep Vokės nga Shipkovica,
qė e mbante mend Luftėn e Parė Botėrore, theksonte faktin se Turqia ua bėri
peshqesh kėto troje sllavėve, duke i porositur shqiptarėt qė gjatė
regjistrimit, mėnjanė tė deklarohen si turq, ndėrsa nė anėn tjetėr tė
ndjekin shkollat serbe. Gjithfarė telegramesh arrinin nėpėr kancelaritė
evropiane gjoja, se qenkemi myslimanė, duke pasur pėr pasojė, rrėmbimin
e trojeve shqiptare nga serbėt dhe malazeztė mėnjanė, dhe nga greku nė anėn
tjetėr. Askush nuk mund ti harrojė krimet e andartėve grekė ndaj
fshatrave myslimane tė Ēamėrisė. Pėr ta pėrjetėsuar fronin, Esat Toptani
mbahej me serbėt mėnjanė, dhe me turkun nė anėn tjetėr.
E
vetmja zonė e sigurt shqiptare, ishte Shkodra me Mirditėn, streha mė e sigurt
dhe mė besnike e Bajram Currit. Fisi fisnik i Mirditės, nė atė kohė, i
dha ndihmėn mė tė madhe kėtij burri tė madh, - thoshte Harallamb Prosi nė
kohėn e Mbretėrisė, nė klubin e Ajet Kosovarit nė Bukuresht. Me tė
pushtuar Shkupin shqiptar (1912), shqiptarėt nuk bėnė asgjė tė shėmtuar:
as plaēkitje, as vrasje, as tradhtira. Kėshtu i kish porositur Plaku i Maleve
asokohe (1912), dhe kėshtu i pati porositur pas 90 vitesh, edhe legjenda
politike pėr ērobėrimin e Maqedonisė nga pabarazia (Ali Ahmeti). Thonė se nė
sajė tė politikės sė tij paqėsore, maqedonas tė panumėrt kanė
filluar ta thonė ashiqare tė vėrtetėn: se serbėt i detyruan tė deklarohen
si sllavė, edhe pse tė parėt e tyre ishin shqiptarė tė fesė ortodokse, qė
se dinin asnjė fjalė sllave.
Kėshtu
na thotė, nė bazė tė artikujve qė ka hasur nė shtypin maqedonas, Mehmet
Dani nga Ēajleja e Shkupit, mėrgimtar nė Itali, nip i dr. Sami Ibrahimit,
shqiptar qė e ndjek shtypin shqiptar dhe qė shpreh keqardhje, pse se gjen
edhe Faktin nė kinkaleritė e Italisė. Njėri nga ata qė parapėlqente
ta vizitonte Aliun pėr tia shprehur admirimin e tij derisa ishte nė mal,
ishte edhe Todor Prifti nga Dufi i Rekės, bashkėpronar i tregtores me artikuj
pėr fėmijė Detska radost (Lumturia e fėmijėve) nė Tetovė. Nuk e dimė
nė u ėshtė kujtuar shqiptarėve ta xhirojnė njė film me kėtė shqiptar tė
kulluar, njohės i shkėlqyer i historisė sė Skėnderbeut dhe i historisė
shqiptare tė Rekės shqiptare, qė flet shqip dhe lutet shqip, njėsoj siē
lutej shqip edhe Gonxhe Bojaxhiu nė Shkup, nė Shqipėri dhe nė Amerikė. Mė
vjen keq, thotė zotėria e tij, qė serbėt, me tė pushtuar kėto troje, nga
Prifti na bėnė Popoviē, ndėrsa komunistėt e Shkupit, nga Popoviēi na bėnė
Popovski, ndaj po qe se insiston ta thuash kėtė nė shtyp, mos e thuaj derisa
tė vijnė ata tė Aliut nė pushtet, qė tė mos kem problem meautoritetet. |