Nga shtypi humoristik i diasporës. Brumbulli (1931)

                              (Brumbulli i Gjergj Bubanit, sipas adaptimeve të Trumcak Ballabanit)

Funksioni teraputik i shtypit humoristik, ndërlidhet me nevojën e shpirtit për zbavitje. Dukej si një mushkë Greqie. Kalimera, zoti oficer! – i drejtohet ofiqarit bukureshtar, duke e përshëndetur greqisht. Thonë se kështu ka vepruar, edhe Imeri las Luzë, kur ka vajtur në Greqi, për ta blerë një tërkuzë. Me të hyrë me kalin në kufi, doganieri grek, i uron mirëserdhje me një Kalimera. Duke menduar se është fjala për kalin e vet, ia pret shqip: Po mor zotni!, ky është kali Imerit! Se për cilin Imer është fjala, këtë e di më mirë, i ati i Jonit dhe Valonit, që reparon:  kompiuterët e Klintonit. Nga s’i ke shqiptarët! Po të shkosh në hënë, adhe atje do gjesh, do këngëtarë nga Drenica, do lakraxhinj nga Reçica, dhe do muratorë nga Shipkovica.

Shqiptarët janë të lëvizshëm si zhiva

Fletorja humoristike “Brumbulli”, delte para 70 vitesh në Bukuresht (1931, 1933). Koleksioni i saj, gjendet në Bibliotekën e Akademisë Rumune. Redaktor kryesor, ishte një korçar: Gjergj Bubani, ish-redaktor i gazetës “Kosova”, autor i pseudonimit Guri Malisori. Punë e çuditshme kjo e shqiptarëve. Janë të lëvizshëm si zhiva. Pas një të shkuare të krisur, e braktisin 300 refugjiatë Shqipërinë (1991), dhe vijnë e vendosen në një zonë periferike të Bukureshtit. Disa me vizë e disa pa vizë, disa me pasaporta të rrejshme e disa pa to, disa në këmbë disa me makinë, disa me tren e disa me aeroplan, arritën deri në Amerikë e Filipinë. Vetëm njëri prej tyre mbeti këtu: dr. Përparim Demi. Gjeti punë, e mori nënshtetsinë, dha kontribut për afirmimin e Kadaresë, dhe u martua. Falë mençurisë së tij, jeton në Ballkan, porsi një amerikan. Pas një rinie të persekutuar, këtë punë duhet ta bëjë tani, Xim Dani i Shipkovicës, jo këndej nga Lindja e varfër, por atje ku ka lindur, apo nga Perëndimi i pasur. Dy historianë shqiptarë (Dhimitër Polena dhe Xhelku Maksuti), ua mësonin rumunëve, historinë e Rumanisë. Një kosovar (Ismet Dërmaku), shkruan për një korçar (Nikolla Naçon), dhe një korçar i palaramanizuar (Gjergj Bubani), shkruan për Kosovën. Pas kthimit të tij nga Bukureshti në Tiranë, derisa ishte drejtor i Radiodifuzionit shqiptar, autoritetet komuniste e burgosën, pse i kishte bërë publike, masakrat serbe në Kosovë. Kish kërkuar madje, edhe pavarësinë e saj, qysh para 70 vitesh. Çështja e arrestimit pat ndodhur, kur sapo kish mbaruar lufta, kur lëvizte një miqësi e rrejshme, ndërmjet bukuroshit të Tiranës, dhe shkurtabiqit të Beogradit. Për çlirimin e tij nga burgu, dha kontribut një boboshtar: dr. Nikolla Xhamo, ambasadori i parë i Rumanisë në Tiranë. Nominalizimi i një shqiptari, për ta përfaqsuar një vend të huaj në Shqipëri, inkuadrohet në spektrin e besimit të madh që kishin rumunët, te arnautët e Bukureshtit.

Pos Kosovës (1932) dhe Kuvendit Kombëtar (1934), Gjergj Bubani redakton edhe një gamë gazetash tjera shqiptare, më e njohura ndër to duke qenë, Shqipëria e Re (1919-1935). Brumbulli, faktikisht ishte, jo vetëm gazeta, por edhe pseudonimi i tij. Këtë e vërejmë në shpinë të një fotografie, të vitit 1931, me do vargje humoristike, që meritojnë ta shohin dritën e botimit:

Shtatë veta, pesë gjela,

Dhe dy zoga, gjith dembela,

Që dinë vetëm të hanë,

Te Milua në mehanë,

Në k(u)adro një ditë duall,

Tek po kundërmonte shuall,

Në koliben e Qir-Nuçit,

Tyryfryçit!

Firmosin: Brumbulli, Dhimitër Kristesku, Rina Antoniu, zonjusha Ekonomu, Kapitan Shantoja, i cili u arratis nga Shqipëria në Rumani, ngase e kishte ndërmend ta vriste Zogun. Gjergj Bubani është i pari në fotografi: djaloshi me pantallona të bardha. Krejt janë shqiptarë, të fotografuar para mehanes së një shqiptari, në diasporën shqiptare të Rumanisë. Brumbulli i tij, konsiderohej si fletë humoristike, që shkruante “prej së gjithash dhe për të gjithë”. Duke bërë fjalë për shqiptarët në Rumani, Aleko Vançi boton artikullin qesharak: Dëshmorët e Thimit (Viti I, Nr.4, Konstancë, 12 janar 1931). Në zyrën e gjëndjes civile të Bukureshtit, u çfaqën një ditë Thimiu, i biri i Angjes me shokët e tij: Niska Kërçmari dhe Nuçka Mballomaxhiu. Përëndia, që s’ka tjetër punë, i kish falur Thimiut një djalë të bukur. Babai fatlum, duke patur miq të njohur gjithandej, vate t’i regjsitrojë sipas rregullit. Të gjithë ishin të rinj. Për fat të keq, “këtyre filizave të Shqipërisë plakë”, të plakur mes pleqve e plakave të Bukureshtit, u mungonin fotografitë. “Miqtë tanë ishin të atillë që, sikur të ronte profesori gjerman Wirkow (i cili, kur vizitoi muzeumet e spitaleve të Bukureshtit, e njojti prej së largu kokën e shqipos, dhe e lëvdoi përpara asistencës) e (sikur) t’i takonte gjëkundi rrugës, do t’i blinte sigurisht të gjallë, e do t’i ekspozonte në muzeumin më të madh të Berlinit”.

                Thimiu sipas autorit, ishte fabrikant i alkoholit Biter. Era e mejhanes ku kish ngrysur jetën e tij, dhe era e kazanit pranë ti cilit kish humbur rininë, ia kishin mpirë trutë, i kishin hyrë në palcë, dhe ia kishin skuqur hundën si piperkë. Shpeshherë e dëgjoje të shoqen e tij, duke pëshpëritur: “Mos e trettë dheu të mallkuarin, që u bë sebep të përqafojnë shqiptarët e Bukureshtit, zanatin e mehanexhiut!”. Niska, një jetë të tërë ishte qymyrxhi në Greqi. I kish vetullat të bashkuara barabar me mustaqet; këto të fundit, si dy tufa preshi, i mbulonin faqet, duke i çikur veshët kllapushë. Nuçka ishte i gjatë e i hollë si selvi. “Kokën e mbante si një mollçinkë dhe suratnë të jëftitur nga lija e të bërë si fole brumbujsh”. Përshkrimet që ua bën Aleko Vançi kurbetqarëve tanë, dalin ashtu siç ishin: njerëz me halle e derte, siç dukej Cufa i Kusit, kur pat vajtur në kurbet. Ishin mahnitur sllovenët nga tirqit e tij, kur ish ulur në autobuzin që të çonte, nga Lubjana në Portorozh. Nuk e dimë si dukej Bama, Çati Danit, apo Dani Rafisë, kur ishin nisur për herë të parë, drejt Gjermanisë! Gjysmë shekulli para malësorëve të Sharrit, dëshmorët e Thimit korçar, ishin veshur allafranga: “me tonuze, me kollara të nxira në qafë, me roba shapshalle, gjithmonë shtrembër të kapsitura, me kapella, kush më të madhe, e kush më të vogël se koka e vet”.

Imeri las Luzë, shkon për një tërkuzë.  Me kuaj, nga Korça e deri në Vllahi

                Oficeri i gjëndjes civile, i cili rrinte në një sallon të madh, me fotelje të veshura me katife, kollitet dy herë dhe i jep urdhër qatipit, ta thërrasë Thimin me dëshmorët. Me të hyrë brenda, Thimi i drejtohet ofiqarit, në një rumanishte të çalë: “Ju përshëndes zoti oficer! Kam ardhur te zotëria juaj, për të më kaluar në regjistrin tuaj. Jam një fabrikant i madh në Bukuresht, por kam dyqanë edhe në Plojesht. Vij nga Korça plakë dhe kam katër vjet shkollë. Kur erdha në Vllahi, erdha me një qiraxhi, ngarkuar në kalë, ngase isha fëmijë”. Pas tij, vjen dëshmori i parë. Paraqitet me emrin Niskë Zgjebaraku, edhepse, emri i tij i vërtetë, ishte Nuçkë Teveqelxhiu. Sa herë që na shkruante Xhelal Gjura nga Tirana, dëshmitarët që i shisnin shqiptarët, i konsideronte si “zgjebsha”. Teveqelxhiu dukej si një mushkë Greqie. Kalimera, zoti oficer! – i drejtohet ofiqarit bukureshtar, duke e përshëndetur greqisht. Thonë se kështu ka vepruar, edhe Imeri las Luzë, kur ka vajtur në Greqi, për ta blerë një tërkuzë. Tani na është bërë dhëndërr gjermani. Bravo i qoftë! Me të hyrë me kalin në kufi, doganieri grek i uron mirëserdhje, me një Kalimera! Kalimera!. Duke menduar se është fjala për kalin e tij, Imeri ia pret shqip: Po mor zotni!, ky është kali Imerit! Se për cilin Imer është fjala, këtë e di më mirë, i ati i Jonit dhe Valonit, që reparon kompiuterët e Klintonit. Nga s’i ke shqiptarët! Po të shkosh në hënë, adhe atje do gjesh, do këngëtarë nga Drenica, do lakraxhinj nga Reçica, dhe do muratorë nga Shipkovica.

                Po kthehemi te oficeri i gjëndjes civile, ngase po të mos kërcenim nga tema në temë, nuk do të na përqeshte Mumini, gjoja se kërcejmë nga pema në pemë. Së pari e pyet për emrin, e pastaj për rrugën ku banon. Teveqelxhiu i Nuçkës përgjigjet. Banoj te Kovaçi. Nuk po të kuptoj mor vëlla, ia pret ofiqari: Je turk, grek, kovaç apo shqiptar. Mos banon vallë në Rrugën Kovaçi? Po, po! Ia kthen korçari i Bukureshtit: Nuk jam kovaç, por jam shqiptar. Vij nga Orhan Çifliku. Kam ikur kaçakçe nga asqerllëku. Nuk kam teskere. Kur dëgjon se ka kaluar kufirin pa pasaportë, Thimi ngriu nga frika. Pas tij, hyn dëshmitari i tretë. “Oficeri u mërzit dh’i lutet Thimit t’i bëjë terxhumanë (përkthimin). Thimiu ndërhyn me dashamirësi. –Të pyet nga je? –Unë?...Jam nga Dardha! –Sa vjet i ke? –S’di besa. Dale t’i numëroj: 9 në Vllahi, 13 në Greqi, 8 në Anadoll, e 26 në Dardhë. Sa bëjnë këto? Dhe ja kështu, ca me të qeshur, e ca me të mveshur, merr fund rrëfimi mbi dëshmorët e Thimit, dhe hallet e kurbetqarëve tanë, që nga koha e turqve, e deri te ajo e komunistëve, që na ndiqnin pse ia hedhnim fajet sistemit, që i la pa fabrika, fshatrat e Dërvenit.

Tejmatanë shtallës, shungullonin ujërat e Përroit të Hallës

                Numri 6 (20 janar 1931), i kësaj fletoreje, sjell edhe barcoleta. Më e njohura është ajo që e ka dëgjuar autori nga Idrizi Haqifit. Nuk kemi pse mos t’i besojmë, ngase ky i fundit, edhe përnnga natyra, nuk ishte qejfprishës. Ishte i buzëqeshur dhe shakaxhi. I kishte rrëfyer asokohe Aleko Vançit, mbi kishën katolike të Shipkovicës. Barcoleta, që mban titullin Përgjigja e priftëreshës, jepet toskërisht. Pasi pat gjezdisur prifti me kusiçkën nëpër fshat, duke vajtur nganjëherë në Sellcë apo Lisec,  kthehet një mbrëmje i disponuar në shtëpi. Tejmatanë kishës, shungullonin ujërat, e Përroit të Hallës. Askush s’i hedhte plehrat në përrua asokohe. Nuset i palonin te Rrasha. Gratë ishin fisnike, besnike dhe punëtore. Shkonin sëbashku me burrat në fushë, dhe ktheheshin me ta, dorëpërdore e krahpërkrahu. Asnjërën s’e shihje të fshihet e trembur, pas derës së avllisë. Priftëresha e priste priftin, me një qejf të papërshkruar. “Jashtë në obor, dy zoq ndiqen me një mijë naze, nëpër lulet e çelura. Në dejt e priftit, vlonte gjaku shqiptar. Syt’e priftëreshës shkrepëtinin nga gëzimi. Fajet i kishte prendvera, sipas autorit të barcolestës. Prifti pyet: -Ç’bëjmë, moj priftëreshë? Hamë dhe pastaj flemë apo flemë më parë dhe pastaj hamë? – Si të duash, uratë, e pastaj hamë! ia kthen priftëresha

Kaq sa për Brumbullin! Tani po e përkujtojmë kungullin. Është një apo janë më shumë, këtë e dinë, vetëm motrat dhe gratë e tij. Kungujt me gënjeshtrat e las Sulë, e mbajnë mizën nën kësulë. Sula inkorporohet këtu, sa për hirë të rimës. Njëherë tjetër do t’i bëjmë publike, emrat e dërdëllitësve të Dinës, që s’i zente gjumi, ngase ua kishin vjedhur, bencinën e makinës. Vajhalli për do dërdëllitës të tjerë, me sy të stërkuqur, e biografi të përmjerë, fajtorë të dëshmuar, spiuj të paharruar, e hajdutë të dështuar, që lehin pranë votrës, gjoja se i paskemi gëlltitur, ndihmat e motrës! Funksioni teraputik i shtypit humoristik, siç duket pra, ndërlidhet me nevojën e shpirtit për zbavitje. Meqë vjen pranvera, pas daljes nga fabrikat e imagjinuara të fshatrave tona, pse mos t’i çojmë shqiptarët të hapin dyert e disponimit, edhe me buzëqeshje e humor? Përse mos ta shpërlajnë shpirtin e kujtesën, edhe dashamirët tanë: që nga sirtikët e Iskiritit dhe dembelat e Dërvenit, e deri te pelat e Plevenit, që  mendojnë se jemi, Tërnaku i Puçalenit, Ngucakeq Enveri, apo:

LARG SHTËPITË PUBLIKE, NGA FSHATRAT TONA!

(Këta s’janë burra por dembela, që mendojnë vetëm për pela)

Në vend të luleve, ja pak prozë poetike, me krypë humoristike! Pse s’lexojnë dembelat, pyesin kurreshtarët, që vijnë nga Evropa, në Ballkanin plot me gropa! Pse rrinë pijetoret, e mbushura me burra, ku kultivohet shpifja, dhe përbuzet kultura? E pyet kol-kodoshi, kryeplakun e xhelozisë, që ia zgjat ditët përtacisë. Këta s’janë burrra, por dembela, që mendojnë vetëm për pela. E dini se ç’thoshte Visar Dodani për njërin prej tyre, para 100 vitesh: “Shqipëtar ësht i vërtet’, po budallë sa të duash. Grindavec, nopran, sheret, ç’thot ay, duhet të thuash!”.

Vjen marsi dhe para se të krisë (lufta e gjelave për shpërblimin e dembelave), e kemi për borxh, vajzave tona t’ua bëjmë më dije, ashtu siç u ka hije, se disa nga burrecat e tyre, kanë vendosur të flijohen, jo për një zanë Shqipërie, por për një pelë Bullgarie. Përse qesim kështu, me shqelmat e mushkës së las Luzë, duke i bërë fjalët tërkuzë? Ngase na dalin do kopila, e i bëjnë rrush e kumbulla paratë, duke u vajtur zanave në mesnatë, pasiqë e ndotin fjalorin, duke e zëvendësuar shqipen me shkinishten, herë nga Sherrçica e Bangladeshit, e herë nga Bogovia e Çallamleshit. Në brigjet e Rajnës, kështu mund të veprojë, vetëm qelfodulli, kur na del nga San Pauli!

Thonë se shqiptarët e paskan mbushur Zvicrën me xhami dhe me femra çeke. Vajmedet çfarë patriotizmi paskan bërë, duke mos patur kurrfarë lidhjesh konfesionale, etnike, linguistike apo erotike, as me shkretëtirat e Arabisë, e as me pelushkat e Çekisë. Ç’tu bësh të gjorëve! Kanë lindur kuaj, e na janë bërë gomarë. Xhepin plot, e mëndjen bosh. Më shumë e preferojnë të huajën, se sa të veten. Kështu e ka, kur atdhetari bëhet tradhtar, hajduti kurvar, dhe patrioti idot. Shkon e i prish lekët me pelat e Plevenit, e s’i vë dhëmbët, për t’i dëshmuar gruas, se ia preferon këmbët.