U lind në Strugë, nga prindër me prejardhje matjane, në mars të vitit 1865 (e jo më 1885, siç shkruan gabimisht në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, Tiranë, 1895, f.1083). Studimet e mesme dhe ato të larta, i kreu në Stamboll. Historiografia shqiptare konstaton se duke u kthyer në vendlindje, “ ndalet në Brindizi dhe Napoli të Italisë, ku viziton një lozhë masonësh. Atje njihet me mënyrën se si vepronte organizata e Karbonarëve të Italisë dhe merr si anëtar, numrin sekret 1/1, për të themeluar pastaj, pas kthimit në Stamboll, në kafenenë e shqiptarit Alush Aga, në periferi të qytetit, një shoqëri sekrete me 12 konspiratorë. Qëllimi i saj ishte të luftojë lundër absolutizmit”(1). Prof.univ. Nikolla Xhamo nga Bukureshti, sypozonte se lidhje me masonerinë kishte patur edhe Ismail Qemali, i cili kish marrë urdhër prej saj që të shkojë nga Stambolli në Bukuresht, për të marrë ca shqiptarë të krishterë atje, e të shkojë sa më parë në Shqipëri, për ta shpallur pavarësinë dhe për ta shpëtuar nga shijet paranoike të shteteve fqinje. Është ky një subjekt që zgjon kuriozitet shkencor, dhe që meriton të ndriçohet.

Gjatë vitit shkollor 1892/3, Ibrahim Temo e kreu në Stamboll Fakultetin Ushtarak të Medicinës. Si student, shkruan në gjuhën turke veprat: “Mjeku familjar”, “Ushqimi dhe jeta e gjatë” dhe ”Tërbimi”. Është një nga themeluesit e organizatës së Turqve të Rinj.Përmes inisiativës së tij, sipas historianit rumun me prejardhje turke, Xhemil Tasin, “në maj të vitit 1889, themelohet Shoqëria “Bashkim dhe Përparim” (Ittihad ve Terakki). Kjo përmendet në memorjet e dr. Ibrahim Temos,  emri i të cilit më vonë do të figurojë si kryetar i Komitetit të kësaj shoqërie, nga Rumania. Pretendimi i tij për t’u konsideruar si themeluesi i parë i kësaj lëvizjeje, qe përqafuar edhe nga historiografia profesionale turke, e cila e shënon me numrin 1. Krejt themeluesit e kësaj organizate, ishin studentë të Fakultetit të Mjeksisë Ushtarake të Gjylhanes”(2).

Pas kryerjes së studimeve, fillon të punojë si oftamolog, në një spital të Stambollit. Atë kohë Stambollin e goditi një tërmet i fuqishëm. Meqë pas punës merrej me propagandë politike, i shkroi disa vargje, gjoja se për tërmetin, por de facto e godiste regjimin. Vargjet e tij u përhapën ndër studentët e Akademisë Ushtarake, gjë për të cilën qe burgosur, por e liruan ngase nuk u dëshmua se ai ishte autori i këtyre vargjeve.

Lëvizja e Xhon Turqve fillon të përhapet me të madhe. Jemi në kohën kur iluministi dhe inspektori i shkollave rumune të Ballkanit, Apostol Margariti (1832-1903), ndërlidhet me vëllezërit Frashëri në Stamboll, ndërsa në vitin l880 e njofton ambasadorin austriak në Selanik mbi nevojën e formimit të një Shqipërie autonome, në të cilën vllehët do të lidheshin me shqiptarët, në një luftë të përbashkët kundër aspiratave bullgaromëdha dhe grekomëdha. Burimet shkencore që na i ofron Visar Dodani, Max Demeter Pezfuss  dhe Riza Sadiku, janë interesante dhe impresive. Në këtë periudhë qarkullon me të madhe ideja e bashkimit të vllehëve me shqiptarët, për themelimin e një shteti të përbashkët me emrin Albano-Maqedonia. Si pasojë e ndjekjeve dhe bastisjeve që ia bënte policia turke Temos, duke mos dashur të internohet në Anadoll, ku ekzistonte rreziku të likuidohet, Temoja vendosi të ikë jashtë.

Diku nga mbarimi i shtatorit të vitit 1895, i përkrahur nga disa studentë vllehë nga Shqipëria, dy prej të  cilëve i kishte bërë anëtarë të kësaj organizate, arrin të ikë nga Turqia e të vijë në Rumani. Mbërrin në Konstancë me një anije rumune, më 1 tetor (1895). Pas një kohe, nga Konstanca vjen në Bukuresht, ku frekuenton Shkollën Normale Shqiptaro-Vllahe të Nikolla Naços, i cili e përkrah moralisht dhe materialisht. Vazhdon pastaj, kurset njëvjeçare të oftamologjisë, duke i mbrojtur provimet dhe duke përfituar diplomën për inkuadrim.

Lidhjet e I. Temos me diasporën dhe shtypin shqiptar të Rumanisë, janë të fuqishme. Vlen të theksohet me këtë rast korrespondenca e tij me kryetarin e Shoqërisë Shqiptare “Drita”, Nikolla Naço. Po japim me këtë rast, për herë të parë, njërën nga

letrat që ia pat dërguar Naços nga Mexhidia, më 16 korrik të vitit 1897: “Zoteni! Shum më vjen keqë se s’ke gjetun donjë punë me kët koh që është për të punuar! Por s’është gjë, shëndoshë të jemi. Ja po ju dërgoj 100 F (franga). Me kët shtrëngim t’duhej ndihmë më shumë por dhe un jam ende lakuriq. Un thom se është koha që të punoj me artikulla turçe, por për shqipëtarët. Sa të mundim të fitojmë prej kohës. Puna e Tesalis dot japi shum kuraj shqipëtarëve. Hajdeni kurajo! Burani! Nga 2 javë një broshurë - ende po thom leni për tashti krishterët, shiqoni vetëm myslimanët se mjaft është. Gomarët Turqët ja po dhanë hatërin despotit. Por neve dot të luftojmë! Falemnderit daskalit dhe tjerve. Un, roja i z.sate, I.Themo”(3).

        Sa i përket vërejtjes që ia tërheq Temo Naços lidhur me “myslimanët”, kjo vjen si pasojë e faktit se ende nuk i kish kuptuar botëkuptimet e shenjta të apostullit të shqiptarizmit, Nikollë Naço Korça, i cili, për ta përkrahur konkretisht çështjen shqiptare, për ta botuar revistën “Shqiptari” dhe për ta informuar komunitetin ndërkombëtar mbi rreziqet e pansllavizmit dhe të panelinizmit, bashkëvepronte edhe me qeverinë turke, edhe me atë rumune. Se N. Naço nuk kishte komplekse antiislamike, dëshmon fakti se ai kërkonte leje nga qeveria rumune, për të ngritur një kishë për shqiptarët ortodoksë dhe një xhami për ata myslimanë. Këtë zemërgjerësi dhe qëndrim humanist të tij, e përforcon edhe letërkëmbimi që kishte  me sivëllezërit shqiptarë, të të tri konfesioneve.

Miku më i ngushtë dhe më i sinqertë i I.Temos ka qenë Dervisha Hima. Në shenjë falënderimi dhe respekti që ka patur për të, Hima vazhdimisht e ka njohur Temon përmes letrave, lidhur me çështjet shqiptare që i kanë preokupuar që të dy. Në bazë të një kartë-postaleje që ia dërgon Temoja Naços në Bukuresht, më 20 qershor 1897, pasi e lut t’i shktruajë si shkojnë punët me shkollën, ia bën të ditur kryetarit të Shoqërisë Shqiptare “Drita” se “Hima ardhi. Shumë është gëzuar prej Zotërisë Suaj. Ç’ka nuk tha!(…)” . Po atë verë, më 28 gusht 1897, nga Bukureshti, Dervish Hima i shkruan Nikolla Naços në Krajovë: “ I nderçmi mëmëdhetar i math Zoti Naço! Falemi shumë me shëndet! Të gjithë jemi shëndosh e mirë, si do vetë Perëndia dhe për zot.tuaj të jini shëndosh e mirë. Prej Shqipënie mora letrë nga Elbasani dhe ngaj Tirana. Falem  shëndet shumë zotërisë tuaj dhe prej fisit tonë. Ajdar Bloshmit mëso se iku nga Stambolli dhe për rogën që kish në Stamboll i thanë Beilerët që ta paguajmë ne po vetëm të hapesh ca shkolla shqipe në Shqipëni. Dyqind franga që dërguam i more apo jo, të na shkruash pse jam në merak. Dhe të na shkruash me punën si shkoni se gjithë ne kemi zanë kuvent. Temua të puth dorën, yt bir, dhe të lutemi të na shkruash kur do vish. Dervish Hima”. Përmbajtja e këtyre dy kartë-postaleve, që i gjetëm në Bukuresht, i jepet për herë të parë, lexuesit shqiptar.

SHPIFJET ANTISHQIPTARE TË AMBASADORIT TURK        Sipas dr. Reshat Nexhipit, “në shkurt të vitit 1900, D. Hima shkon shkon nga Roma në Bukuresht. Menjëherë pas arritjes, më 16 shkurt, i shkruan Temos për një padi që i është nngritur nga ana e ambasadorit turk Qazim Beut. Ky i raportonte policisë rumune gjoja se Dervish Hima iu kërcënuaka me anën e një letre se dashka ta vrasë. Për këtë Dervishi ishte thirrur disa herë në polici. Kjo e nxiti D. Himën që t’i përvishet punës për nxjerrjen e një gazete shqipe, përmes së cilës, siç i shkruante Temos, do t’ia përplaste në fytyrë ambasadorit të lartëpërmendur, të gjitha të këqiat që ua kishte bërë shqiptarëve.

        Në fund të qershorit e në fillim të korrikut të vitit 1900, Dervish Hima, duke patur ndihmën materiale të I. Temos, kishte nxjerrë dy numra të gazetës me titull “Arnavutlluk” (Shqipëria). Për këtë ai i shkruante Temos, në letrën e tij të 11 korrikut, ku e njohtonnte se po përgatiste edhe numrin e tretë, se gazeta ishte shpërndarë kudo, edhe nëpër ambasadat e vendeve të ndryshme në Bukuresht, përveç asaj turke, ishte dërguar në Itali, Bullgari, Mal të Zi, Serbi, Dobruxhe, Konstancë, Strugë, Ohër etj. Ishte pritur mirë kudo. Dervishi kërkonte të dinte mendimin e Temos, prandaj në letrën që i bënte e pyesteË “A të pëlqen ty?”. Me gjithë ndihmën e Temos, kur përgatiste numrin e tretë të gazetës, përsëri ra në skamje të madhe. “Kam bërë gati gazetën, por nuk e çoj dot në shtyp, i shkruante Temos. Po ha bukë thatë, por nuk më mbetet hatri”(4).

LETRAT E NAIMIT i RUANTE SI KUJTIM MË TË VLEFSHËM NË JETËN E VET

        Derisa ndodhej në Bukuresht, më 25 tetor 1900, nëpërmjet një vllahu që ishte kthyer nga Stambolli, Dervish Hima mësoi për lajmin e vdekjes së Naim Frashërit. Të njëjtën ditë, për këtë tronditje shpirtërore e lajmëron Temon: “Doktor - i shkruante atij - bota e jonë letrare kombëtare u ngjyros në zi. Shqipëria humbi një yll të ndritur, një diell të shkëlqyeshëm kulture”(5). Siç dihet, Dervishi shok të ngushtë e kishte Murat Toptanin, dhëndërrin e Naimit, prandaj edhe, siç thekson R. Nexhipi, kishte një kohë bashkëpunim me këtë të fundit, letrat e të cilit i kopjonte dhe i ruante si kujtim më të vlefshëm në jetën e vet.

        Ibrahim Temo mbante lidhje të ngushta edhe ME Halit Eminin nga Gostivari, si dhe me tetovarët e Rumanisë, sidomos me Shitën e Hamitit nga Liseci, Idriz Haqifin e Shipkovicës, dr. Xhaferin, Idriz Islamin e Gajres etj. Sipas rrëfimeve të Abdylazis Islamit, të sipërpërmendurit doktor Temën e kishin mik të derës. Sa herë që vjente në Bukuresht apo Uryiçen, ai takohej me ta, i vizitonte, i shëronte, e shuante mallin me ta. Ai i ka mësuar pacientët e vet si të shërohen me anë të preventivës, duke përdorur prasin kundër të thatit në organet e frymëmarrjes dhe birrën kundër etheve, “ilaçe” këto që kishin qenë me të vërtetë efikase kundër këtyre dy sëmundjeve, aq shumë të përhapura në atë kohë. Doktor Tema, sipas rëfimeve të Idriz Islamit,  ka qenë shok i ngushtë me doktor Xhaferin e Tetovës, ky i fundit duke qenë iniciator për ngritjen e hidrocentalit mbi lumin Shkuma, për të cilin ka dhënë edhe kontribut konkret, me paratë e veta, duke mbledhur madje edhe një sumë të madhe florinjsh. Hidrocentrali mbi lumin Sharrica, siç i kanë thënë Shkumës në atë kohë, ka qenë një sihariq i madh për tetovarët. Që të dy pra, të vetëdijshëm për punën që e kryenin në atë kohë, krahas shërimit fizik e mendor të pacientëve, kanë dhënë kontribut edhe për civilizimin e ambientit dhe emancipimin kulturor të njerëzve, e sidomos për emancipimin e femrave me përkatësi turko-shqiptare.

        “Ne i konsiderojmë shqiptarët vëllezër, edhe përnga religjioni, edhe përnga një pikpamje tjetër, sidomos të përzjerjes së gjakut përmes martesave të përzjera”, na thot kryeredaktori i revistës turke “Karadeniz”, zoti Mehmet Ali Ekremi, nga Bukureshti. “Ekziston një numër i madh martesash mikste, ndërmjet shqiptarëve, turqve e tatarëve të Rumanisë. Këtë e thoshte edhe Temoja, pra, edhe në pikpamje të gjakut, jemi shumë të përzjerë”. Megjitahtë, këtë mendimi personal të zotit Ekrem, mundohet ta mohojë një korçar (dr. Pandi Bello): “Shqiptarët nuk kanë asgjë të përbashkët me turqit, përveç fesë. As gjuhën, as tradittat, as kostumet, as mentalitetin, as fizionominë, - elemente këto që i gjen, në një ngjashmëri fenomenale, vetëm te shqiptarët dhe rumunët e arumunët”.

        Në kohën e luftës së parë botërore, dr. Ibrahim Temo e përfaqsoi Shqipërinë në Kryqin e Kuq Ndërkombëtar, në Evropë. Vlen të theksohet me këtë rast, pjesmarrja e tij në Konferencën e Paqes në Paris, më 1919, ku e mbrojti çështjen shqiptare, me vendosmërinë e një atdhetari idealist. Botoi disa libra me karakter politik, ndër të cilat më e njohur është autobiografia e vet “ITTIHAD VE TERAKKI CEMIYTININ TESEKK-ULU VE HIDEMATI VATANIYE VE INKILABI MILLIYE DAIR HATIRATIM” botuar në Mexhidia, në gjuhën turke, më 1935.

        Nga e përjavshmja shqiptare e Konstancës dhe Bukureshtit, “Shqipëria e Re” (1919-1935), kuptojmë se doktor Temo jepte kontribut për pasurimin e këtij organi me artikuj, lajme, madje edhe reklama. Kështu, në nr. 115/1923, gjejmë artikullin e Temos me titull “Një rezik për kombin shqiptar” (f.1), ndërsa në disa nga numrat e tjerë të kësaj gazete, i botohen artikujt si: “Aleksandri i Math”(nr.220), “Malli mbi Shqipërinë” (nr.314), “Intervistë me dr.Temon” (nr.350), “Shqipëria në sytë e shkrimtarëve të huaj”(nr.556), . Shpeshherë, në faqet e “Shqipërisë së Re”, del edhe kjo reklamë: “Dr. Ibrahim Themo, okulist i specializuar në sëmundjet e syvet, pret vizita çdo ditë në shtëpin e tij, në Medjidie. Për shqiptarë të varfër, pa pagesë(Shqipëri e Re, 17 tetor 1926)”.

Prestigji i Ibrahim Temos mes bashkëqytetarëve të vet, në Konstancë dhe Mexhidia, ka qenë jashtëzakonisht i lartë. Merre me mend, na thot sot i biri i një rilindasi në Bukuresht (Thanas Kristo Rëmbeci), nuk ka njeri, qoftë ai turk, rumun, tatar apo shqiptar, që mos të ketë dëgjuar për Ibrahim Temon apo djalin e tij, Naimin, edhe ky, porsi babai - oftamolog. Naim Temo banonte në shtëpinë e t’et: Strada Mark Aurelie, nr. 15, Konstancë, që faktikisht ishte njëfarë vile me pamje nga porti i Konstancës. Nga ballkoni i apartamentit të vet, duket deti, duken anijet dhe dëgjohen dallgët. Në sallon dallohet portreti i dr. Temos, në kohën kur ish senator i Dobruxhes. Dr. Naimi jetoi deri më 17 mars të vitit 1992. Pos rumunëve, turqve e tatarëve të shumtë, nderimet e fundit që ia bënë me rastin e varrimit, në Mexhidie, ishin edhe ato të këshilltarit të Ambasadës Shqiptare në Bukuresht, Ilir Shiaku, zotit Xhelku Maksuti si dhe të anëtarëve të familjes më të madhe të shqiptarëve të Rumaniseë me prejardhje nga Maqedonia: zoti Xhavit Memishi dhe zonja Fatime Aliu. 

______________________________

1. R. Sadiku: H. Kaleshi, Jeta dhe vepra, Focus, Shkup, 1996…

2. Tahsin Gemil, Asociatia din Romania a “Junilor Turci” (Shoqëria në Rumani e “Turqve të Rinj”), në Anuarul Institutului de Istorie si Arheologie “A.D.Xenopol”, VII, Iasi, 1970, f.l77-178.

3.  Duke i falënderuar zotit Kostel Polena nga Bukureshti,  korrespondenca e dr. I. Temos dhe e rilindasve tjerë me N.Naçon, gjendet në disponimin tonë, dhe atë jemi duke e bërë publike, sidomos në faqet e Flakës dhe Vlerës (B.Y.)

4. Dr. Reshat Nexhipi. Shtypja dhe rezistenca shqiptare në Maqedoni nëpër shekuj, Manastir, 1996, f.240.